Değişken, araştırmalarda birey, nesne ya da olgular ile ilgili ölçebildiğimiz özelliklerin her biridir.
Değişkenleri nicel ve nitel değişkenler olarak ikiye ayırabiliriz. Nicel değişkenler herhangi bir özelliğin bir birey ya da nesnede sayısal olarak hangi miktarda olduğunu betimlemekte kullanılır (Huck, 2012; Orcher, 2005). Öte yandan nitel değişkenler ile yapılan ölçümün amacı çoğunlukla sahip olunan bir özelliğe göre birey ya da nesneleri sınıflandırmaktır.
'' Değişkenler aldıkları değerler sınırlı sayıda olduğu zaman süreksiz, sınırsız sayıda olduğu zaman ise sürekli değişken olarak adlandırılır.''
Örneğin bireylerin ağırlıkları nicel değişken örnekleridir. Çünkü bu değerler belli bir miktar ifade eder ve bu miktara göre bireyleri hafiften kiloluya doğru sıralamak mümkündür.
Öte yandan bireylerin hangi tür renklerden hoşlandıklarını sorduğumuzda aldığımız yanıtlar, o bireyleri farklı gruplar altında sınıflandırabileceğimiz nitel bir değişken yaratacak. Mehmet kırmızıdan hoşlanırken Fatma maviden hoşlanması nitel değişkendir .Değişkenler sınırlı sayıda değer alabildikleri zaman süreksiz değişken olarak adlandırılır. Örneğin cinsiyet değişkeni sadece erkek ve kadın olmak üzere yalnızca iki değer alabilir.
Sürekli değişkenler ise mümkün olan en yüksek ve en düşük puan aralığında sınırsız sayıda değer alabilirler. Tutum ve kişilik ölçekleri ya da yaş gibi değişkenler sürekli değişkenlerdir. (SÜREKLİ DEĞİŞKENLER TAM SAYI OLMAK ZORUNDA DEĞİLDİR MESELA HERHANGİ BİR ÜRÜNÜN KULLANILMASINDA BÖLGE BÖLGE OLARAK MARMARA BÖLGESİNDE 17,6 GİBİ DEĞER ALABİLİRLER)
Nicel ve nitel ya da sürekli ve süreksiz değişken ayrımının yanı sıra birey ya da nesnelerin özelliklerini açıklamak için bilmek gereken bir başka temel kavram ise ölçek türleridir. Ölçek türleri; sınıflama, sıralama, aralıklı ve oranlı olmak üzere dörde ayrılmaktadır.
Sıralama ölçeğinden üstün olarak aralık ölçeğinde her puan bir miktar gösterir. Bu ölçekte 1 ile 2 arasındaki fark ne kadar ise 3 ile 4 arasındaki fark da o kadardır. ARALIK NOKTASINDA SIFIR NOKTASI VARDIR ANCAK BU NOKTA KEYFİ OLARAK SUNULMUŞTUR MUTLAK SIFIR DEĞERİ DEĞİLDİR BİR BAŞKA DEYİŞ İLE SIFIR NOKTASI MUTLAK YOKLUK ANLAMINA GELMEZ. BUNUN İÇİN EN İYİ ÖRNEKLERDEN TEKİ TERMOMETRE ÖRNEĞİDİR, 1 ER DERECE ARALIKLARLA BÖLÜNMÜŞ TERMOMETRE 0 NOKTASINDA SICAKLIK YOK ANLAMINA GELMİŞ OLMAZ SADECE -1 DEN BİRAZ DAHA SICAK +1 DEN DAH SOĞUK OLDUĞU ANLAMINI TAŞIR.
Değişkenin gerçek miktarını yansıtan tek ölçek oranlı ölçektir. Oranlı ölçekte mutlak sıfır noktası vardır. Yani sıfır değeri ölçülen özelliğin miktar olarak var olmadığını gösterir. Mutlak bir sıfır noktası olduğu için, yani sıfır noktası mutlak yokluk ifade ettiği için ölçümler arasında orantılar ile işlemler yapmak, dört işlem gerçekleştirmek olanaklıdır (ÇARPMA-BÖLME-ÇIKARMA-TOPLAMA) yapılabilir.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI